Maharashtra Board Class 10 Science and Technology N948 Question Paper 2023 with Solution PDF

Step 1: संकल्पना ओळख

"अळवाच्या उकळी" हा शब्दप्रयोग Ball and Socket Joint (गोल व खोबणी सांधा) यासाठी वापरला जातो. यात एका हाडाचा गोलाकार टोक (ball) दुसऱ्या हाडाच्या खोबणी (socket) मध्ये बसतो. ही रचना सांध्याला विस्तृत आणि बहुविमीय हालचाल देते — पुढे-मागे, वर-खाली, आणि फिरकी (rotation) अशी सर्व हालचाली शक्य होतात.


Step 2: रचना आणि कार्य

खांद्याचा सांधा हा ह्यूमरस हाडाचा गोल डोके स्कॅप्युलाच्या ग्लेनॉइड कव्हिटीत बसून तयार होतो. नितंबातील सांधा फेमर हाडाचा गोल डोके हिप बोनच्या ॲसिटॅब्युलम खोबणीत बसून तयार होतो. अशा सांध्यांना लिगामेंट्स आणि कॅप्सुल वेढतात, ज्यामुळे स्थैर्य आणि हालचालीतील नियंत्रण राखले जाते. खांद्यात हालचाल क्षेत्र अत्यंत मोठे असते, तर नितंबात अधिक स्थैर्य असते.


Step 3: पर्यायांचे विश्लेषण

- (अ) मानवाचा हात: योग्य. मानवाच्या खांद्यामध्ये Ball and Socket Joint असतो, त्यामुळे हात विविध दिशांनी हलू शकतो — उचलणे, फिरवणे, बाजूला नेणे इत्यादी.

- (ब) अणुचक्र: शारीरशास्त्राशी संबंधित नाही; हा वैज्ञानिक/यांत्रिक संदर्भ आहे.

- (क) कानाचे स्नायु: “स्नायु” म्हणजे muscles; सांधा हा हाडांमधील जोड असतो, स्नायूंमधील नाही.

- (ड) साखरकांड: अप्रासंगिक; जैवशास्त्रातील सांध्यांशी संबंध नाही.


Step 4: उदाहरणे आणि निष्कर्ष

Ball and Socket Joint मानवी शरीरात प्रमुखत्वे खांदा आणि नितंब येथे आढळतो. प्रश्न प्रत्यक्ष हालचालींशी संबंध राखत असल्याने दिलेल्या पर्यायांत “मानवाचा हात” (खांद्याचा सांधा) हे सर्वात अचूक उत्तर आहे.
Quick Tip: - \textbf{Ball and socket:} बहुविमीय हालचाल; उदाहरण — खांदा, नितंब.
- \textbf{Hinge:} एका अक्षावर वाकणे-सरळ करणे; उदाहरण — कोपर, गुडघा.
- \textbf{Pivot:} फिरकी हालचाल; उदाहरण — मान (अॅटलस-ऍक्सिस), रेडिओ-उल्ना.
- \textbf{Gliding:} सरकणारी हलकी हालचाल; उदाहरण — मनगटातील कार्पल हाडे.
ओळख टिप: “गोल डोके + खोबणी” दिसली की Ball and Socket आठवा.

Step 1: संकल्पना ओळख

लैंगिक प्रजनन (Sexual Reproduction) म्हणजे दोन भिन्न गॅमेट्स (युग्मक) — नर गॅमेट (शुक्राणू) आणि मादी गॅमेट (अंडाणू) — यांच्या संयोगाने नवीन संततीची निर्मिती होणे.

Step 2: युग्मकनिर्मितीचे महत्त्व

युग्मकनिर्मिती (Gamete Formation) हा लैंगिक प्रजननाचा मुख्य टप्पा आहे. यात मायोसिस प्रक्रियेद्वारे हॅप्लॉइड गॅमेट्स तयार होतात. हे गॅमेट्स नंतर फलन (Fertilization) प्रक्रियेत एकत्र येऊन डिप्लॉइड झायगोट तयार करतात.

Step 3: पर्यायांचे विश्लेषण

- (अ) खंडीभवन: हा अलैंगिक प्रजननाचा प्रकार आहे, ज्यात जीव दोन भागांत विभागला जातो (उदा. ॲमीबा).

- (ब) पुनर्जनन: हा देखील अलैंगिक प्रजननाचा प्रकार आहे, ज्यात जीवाचा तुकडा नवीन जीव तयार करतो (उदा. प्लॅनॅरिया).

- (क) युग्मकनिर्मिती: योग्य. हा लैंगिक प्रजननाचा आवश्यक टप्पा आहे.

- (ड) मुकुलायन: हा अलैंगिक प्रजननाचा प्रकार आहे, ज्यात नवीन जीव कळीपासून तयार होतो (उदा. यीस्ट).

Step 4: निष्कर्ष

लैंगिक प्रजननात गॅमेट्सची निर्मिती आणि त्यांचा संयोग हा मुख्य घटक असल्याने योग्य उत्तर आहे — युग्मकनिर्मिती. Quick Tip: - \textbf{लैंगिक प्रजनन:} गॅमेट्सच्या संयोगाने संतती निर्मिती (उदा. मानव, प्राणी, फुलझाडे).
- \textbf{अलैंगिक प्रजनन:} गॅमेट्सशिवाय संतती निर्मिती (उदा. खंडीभवन, पुनर्जनन, मुकुलायन).
ओळख टिप: “गॅमेट्स” किंवा “फलन” दिसले की तो लैंगिक प्रजननाचा प्रकार आहे.

Step 1: संकल्पना ओळख

अन्नसाखळी (Food Chain) म्हणजे ऊर्जा व पोषण एका सजीवापासून दुसऱ्याकडे जाण्याची प्रक्रिया. यात उत्पादक (Producers), उपभोक्ता (Consumers) आणि अपघटक (Decomposers) यांचा समावेश होतो.

Step 2: भक्षकाची व्याख्या

भक्षक (Predator) म्हणजे इतर प्राण्यांना शिकार करून खाणारा प्राणी. अन्नसाखळीतील सर्वात वरचा भक्षक (Top Predator) हा असा प्राणी असतो ज्याला नैसर्गिक शत्रू नसतो.

Step 3: पर्यायांचे विश्लेषण

- (अ) बाहेरी ससाणा: हा पक्षी लहान प्राण्यांवर उपजीविका करतो, पण तो सर्वोच्च भक्षक नाही.

- (ब) बिबट: योग्य. बिबट हा अन्नसाखळीतील सर्वोच्च भक्षक आहे. तो हरण, ससा, डुक्कर इत्यादी प्राण्यांची शिकार करतो आणि त्याला नैसर्गिक शत्रू नसतो.

- (क) साप: साप भक्षक आहे, पण तो सर्वोच्च नाही; त्याला गरुड, माणूस यांसारखे शत्रू असतात.

- (ड) नाकतोडा: हा कीटक आहे, जो लहान जीव खातो, पण सर्वोच्च भक्षक नाही.

Step 4: निष्कर्ष

अन्नसाखळीतील सर्वोच्च भक्षक म्हणजे बिबट.
Quick Tip: - \textbf{Producers (उत्पादक):} वनस्पती, शैवाल.
- \textbf{Primary Consumers (प्राथमिक उपभोक्ता):} शाकाहारी प्राणी.
- \textbf{Secondary Consumers (द्वितीयक उपभोक्ता):} लहान मांसाहारी.
- \textbf{Tertiary Consumers (तृतीयक उपभोक्ता):} मोठे मांसाहारी.
- \textbf{Top Predator (सर्वोच्च भक्षक):} ज्याला नैसर्गिक शत्रू नसतो (उदा. बिबट, वाघ, सिंह).

Step 1: संकल्पना ओळख

जलविद्युत निर्मिती केंद्र (Hydroelectric Power Plant) पाण्याच्या प्रवाहातील स्थितिज व गतिज ऊर्जा वापरून वीज निर्माण करते.

Step 2: कोयना प्रकल्पाची माहिती

कोयना जलविद्युत प्रकल्प महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यात आहे. हा भारतातील सर्वात मोठ्या जलविद्युत प्रकल्पांपैकी एक आहे.

Step 3: क्षमता तपासणी

कोयना प्रकल्पाची एकूण स्थापित क्षमता 1960 MW आहे.

Step 4: निष्कर्ष

योग्य उत्तर आहे — 1960 MW.
Quick Tip: - \textbf{कोयना प्रकल्प:} महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा जलविद्युत प्रकल्प.
- \textbf{क्षमता:} 1960 MW.
- \textbf{महत्त्व:} महाराष्ट्रातील वीजपुरवठ्याचा मोठा भाग या प्रकल्पातून मिळतो.

Step 1: संकल्पना ओळख

सममिती म्हणजे शरीराच्या रचनेत समानता.

- द्विपार्श्व सममिती (Bilateral Symmetry): शरीराला एका काल्पनिक उभ्या रेषेने दोन समान भागांत विभागता येते.

- त्रिज्य सममिती (Radial Symmetry): शरीराला अनेक रेषांनी विभागता येते (उदा. तारामास).

- असममिती (Asymmetry): शरीरात कोणतीही सममिती नसते (उदा. अ‍ॅमीबा).

Step 2: पर्यायांचे विश्लेषण

- (अ) तारामास: त्रिज्य सममिती असते.

- (ब) मानव: योग्य. मानवाचे शरीर डाव्या व उजव्या भागांत समान विभागता येते, म्हणून द्विपार्श्व सममिती आहे.

- (क) फ्यालारियास: हा परजीवी कृमी आहे, पण त्याची रचना द्विपार्श्व सममिती स्पष्ट दाखवत नाही.

- (ड) अ‍ॅमीबा: असममिती असलेला प्राणी.

Step 3: निष्कर्ष

योग्य उत्तर आहे — मानव, कारण त्याच्याकडे द्विपार्श्व सममिती आहे.
Quick Tip: - \textbf{द्विपार्श्व सममिती:} मानव, कुत्रा, मांजर.
- \textbf{त्रिज्य सममिती:} तारामास, जेलीफिश.
- \textbf{असममिती:} अ‍ॅमीबा, स्पंज.
ओळख टिप: “डावा-उजवा भाग समान” दिसला की द्विपार्श्व सममिती समजावी.

N/A

N/A

चटई कापड (Handloom Textiles) संरक्षणासाठी भारत सरकारने 1986 साली कायदा केला. यामुळे पारंपरिक हातमाग उद्योगाला प्रोत्साहन मिळाले.


\begin{quicktipbox
- Handloom Act: 1986 मध्ये लागू.

- उद्देश: हातमाग उद्योगाचे संरक्षण व प्रोत्साहन.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{Handloom Act:} 1986 मध्ये लागू.
- उद्देश: हातमाग उद्योगाचे संरक्षण व प्रोत्साहन.

Step 1: संकल्पना ओळख

मानवाच्या मुखगुहेत (Oral Cavity) दात, जीभ, वरचा जबडा (Maxilla) आणि खालचा जबडा (Mandible) असतो.

Step 2: मांसी जबड्याचे कार्य

मांसी जबडा म्हणजे खालचा जबडा (Mandible). हा एकमेव चल हाड आहे जो चेहऱ्याच्या हालचालींमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतो.

Step 3: कार्यात्मक महत्त्व

- अन्न चावणे (Mastication)

- बोलणे (Speech)

- चेहऱ्याची रचना टिकवणे

Step 4: निष्कर्ष

आकृतीतील दर्शविलेला भाग म्हणजे मांसी जबडा.


\begin{quicktipbox
- Maxilla: वरचा जबडा, स्थिर.

- Mandible: खालचा जबडा, चल.

- कार्य: अन्न चावणे, बोलणे, चेहऱ्याची हालचाल.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{Maxilla:} वरचा जबडा, स्थिर.
- \textbf{Mandible:} खालचा जबडा, चल.
- \textbf{कार्य:} अन्न चावणे, बोलणे, चेहऱ्याची हालचाल.

N/A Quick Tip: - \textbf{फूल:} लैंगिक प्रजननाचे केंद्र.
- \textbf{Moderators:} न्यूट्रॉन्सची गती कमी करतात.
- \textbf{खारी:} परिसंस्थेत संतुलन बिघडवू शकतात.

(i) दिवा लावा : पर्यावरण संवेदन

पर्यावरण संवेदन म्हणजे पर्यावरणाबद्दल जागरूकता निर्माण करणे. "दिवा लावा" हा प्रतीकात्मक संदेश आहे की आपण पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी जागरूकतेचा दिवा पेटवावा.

(ii) समपुष्कजंतु प्राणी व अपुष्कजंतु प्राणी

- समपुष्कजंतु (Vertebrates): ज्यांच्या शरीरात पाठीचा कणा (Vertebral Column) असतो. उदा. मानव, मासे, पक्षी.

- अपुष्कजंतु (Invertebrates): ज्यांच्याकडे पाठीचा कणा नसतो. उदा. कीटक, अळी, जेलीफिश.

(v) योग व ध्यानाच्या उपयुक्तता (कोणत्याही दोन)

- मानसिक तणाव कमी होतो.

- शारीरिक आरोग्य सुधारते.

- एकाग्रता व स्मरणशक्ती वाढते.
Quick Tip: - \textbf{पर्यावरण संवेदन:} जागरूकता, संवर्धन, प्रदूषण नियंत्रण.
- \textbf{समपुष्कजंतु:} पाठीचा कणा असलेले प्राणी.
- \textbf{अपुष्कजंतु:} पाठीचा कणा नसलेले प्राणी.
- \textbf{योग व ध्यान:} आरोग्य, एकाग्रता, मानसिक शांती.

Step 1: संकल्पना ओळख

पर्यावरण संवेदन म्हणजे पर्यावरणाचे रक्षण, संवर्धन आणि संतुलन राखण्यासाठी केलेले प्रयत्न.

Step 2: दिशा

पर्यावरण संवेदनाची दिशा म्हणजे शाश्वत विकास (Sustainable Development). यात वर्तमान पिढीच्या गरजा पूर्ण करताना पुढील पिढ्यांच्या गरजांवर परिणाम होणार नाही याची काळजी घेतली जाते.

Step 3: निष्कर्ष

म्हणून पर्यावरण संवेदनाची निवडलेली दिशा आहे — शाश्वत विकास.
Quick Tip: - \textbf{पर्यावरण संवेदन:} जागरूकता + कृती.
- \textbf{दिशा:} शाश्वत विकास.
- \textbf{उद्देश:} प्रदूषण कमी करणे, संसाधनांचे संवर्धन, पुढील पिढ्यांचे रक्षण.

Step 1: दिलेल्या तक्त्यात प्रजाती व त्यांचे अवकाश (प्रदेश/देश) यांची जुळवणी करायची आहे.

Step 2: नेव्हीलन रांग्यू व कोटिंग या प्रजाती जपानशी संबंधित आहेत.

Step 3: स्टालिंग ही रशियन प्रजाती आहे.

Step 4: हिनोझोबिन व ओकायामा या चीनशी संबंधित आहेत.

Step 5: त्यामुळे तक्ता पूर्ण झाला.


\begin{quicktipbox
- तक्ते पूर्ण करताना प्रजाती व त्यांचे मूळ स्थान नीट लक्षात ठेवा.

- जपान, रशिया, चीन या देशांशी संबंधित प्रजातींची नावे परीक्षेत वारंवार विचारली जातात.

\end{quicktipbox Quick Tip: - तक्ते पूर्ण करताना प्रजाती व त्यांचे मूळ स्थान नीट लक्षात ठेवा.
- जपान, रशिया, चीन या देशांशी संबंधित प्रजातींची नावे परीक्षेत वारंवार विचारली जातात.

Step 1:

पर्यावरणावर परिणाम करणारे घटक तीन प्रकारचे असतात.

Step 2:

- भौतिक घटक: तापमान, प्रकाश, पाणी, माती.

- रासायनिक घटक: वायूंची रचना, प्रदूषण, खनिजे.

- जैविक घटक: वनस्पती, प्राणी, सूक्ष्मजीव.

Step 3:
हे सर्व घटक एकत्रितपणे परिसंस्थेचे संतुलन ठरवतात.


\begin{quicktipbox
- Biotic (जैविक): सजीव घटक.

- Abiotic (अजैविक): भौतिक व रासायनिक घटक.

- पर्यावरणीय संतुलन या दोन्हींच्या परस्परसंवादावर अवलंबून असते.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{Biotic (जैविक):} सजीव घटक.
- \textbf{Abiotic (अजैविक):} भौतिक व रासायनिक घटक.
- पर्यावरणीय संतुलन या दोन्हींच्या परस्परसंवादावर अवलंबून असते.

Step 1: जलविद्युत प्रकल्पात पाणी उंचीवरून खाली सोडले जाते.

Step 2: टाकी B मधील पाणी टर्बाइनकडे वळवले जाते.

Step 3: टर्बाइन फिरल्यामुळे जनरेटर वीज निर्माण करतो.

Step 4: त्यामुळे टाकी B मधील पाण्याचा संपूर्ण वापर ऊर्जा निर्मितीसाठी होतो.


\begin{quicktipbox
- जलविद्युत प्रकल्पात स्थितिज ऊर्जा → गतिज ऊर्जा → विद्युत ऊर्जा असा बदल होतो.

- टाकी B ही मुख्य जलसाठा टाकी आहे.

- पाण्याचा अपव्यय टाळणे महत्त्वाचे आहे.

\end{quicktipbox Quick Tip: - जलविद्युत प्रकल्पात \textbf{स्थितिज ऊर्जा → गतिज ऊर्जा → विद्युत ऊर्जा} असा बदल होतो.
- टाकी B ही मुख्य जलसाठा टाकी आहे.
- पाण्याचा अपव्यय टाळणे महत्त्वाचे आहे.

Step 1: संकल्पना ओळख

जलविद्युत प्रकल्पात पाणी उंचीवरून खाली सोडले जाते. हे पाणी टर्बाइनकडे नेणाऱ्या नालिकेतून (Penstock) जाते.

Step 2: बिंदू A ची भूमिका

जर नालिका बिंदू A पासून सुरू झाली, तर पाण्याचा प्रवाह योग्य दाबाने टर्बाइनकडे पोहोचतो.

Step 3: परिणाम

टर्बाइन योग्य वेगाने फिरतो आणि जनरेटरमधून विद्युत् निर्मिती नियमितपणे होते.


\begin{quicktipbox
- Penstock: पाणी टर्बाइनकडे नेणारी नालिका.

- योग्य दाब = नियमित विद्युत् निर्मिती.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{Penstock:} पाणी टर्बाइनकडे नेणारी नालिका.
- योग्य दाब = नियमित विद्युत् निर्मिती.

Step 1:
जर नालिका बिंदू B पासून सुरू झाली, तर पाण्याची उंची (Head) कमी होते.

Step 2:
उंची कमी झाल्यामुळे पाण्याचा दाब कमी होतो.

Step 3:
टर्बाइनवर कमी दाब पडल्याने त्याचा वेग कमी होतो.

Step 4:
परिणामी विद्युत् निर्मिती कमी होते.


\begin{quicktipbox
- उंची (Head) जितकी जास्त, तितकी ऊर्जा निर्मिती जास्त.

- बिंदू B पासून नालिका सुरू झाली तर उंची कमी → दाब कमी → ऊर्जा कमी.

\end{quicktipbox Quick Tip: - उंची (Head) जितकी जास्त, तितकी ऊर्जा निर्मिती जास्त.
- बिंदू B पासून नालिका सुरू झाली तर उंची कमी → दाब कमी → ऊर्जा कमी.

Step 1:
बेडूक हा उभयचर प्राणी आहे.

Step 2:
तो कीटकांची संख्या नियंत्रित करतो, त्यामुळे परिसंस्थेतील संतुलन राखतो.

Step 3:
बेडूक जैवविविधतेच्या पुनर्निर्मितीत महत्त्वाची भूमिका बजावतो.

Step 4:
त्यामुळे योग्य उत्तर आहे — बेडूक.


\begin{quicktipbox
- बेडूक = जैवविविधतेचा निर्देशक प्राणी.

- कीटक नियंत्रण = परिसंस्थेचे संतुलन.

\end{quicktipbox Quick Tip: - बेडूक = जैवविविधतेचा निर्देशक प्राणी.
- कीटक नियंत्रण = परिसंस्थेचे संतुलन.

Step 1:
नत्रसंवर्धन चक्र (Nitrogen Cycle) ही परिसंस्थेतील महत्त्वाची प्रक्रिया आहे.

Step 2:

- नायट्रोजन स्थिरीकरण (Nitrogen Fixation): वातावरणातील N₂ वायू जमिनीत स्थिर करणे.

- अमोनिफिकेशन: सजीव अवशेषांपासून अमोनिया तयार होणे.

- नायट्रिफिकेशन: अमोनियाचे नायट्रेटमध्ये रूपांतर.

- डिनायट्रिफिकेशन: नायट्रेटचे पुन्हा N₂ वायूत रूपांतर.

Step 3:
या सर्व प्रक्रियांमुळे नायट्रोजनचे पुनर्चक्रण होते.


\begin{quicktipbox
- Fixation → Ammonia → Nitrate → N₂ हा क्रम लक्षात ठेवा.

- नत्रसंवर्धन चक्र = मातीची सुपीकता + परिसंस्थेचे संतुलन.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{Fixation → Ammonia → Nitrate → N₂} हा क्रम लक्षात ठेवा.
- नत्रसंवर्धन चक्र = मातीची सुपीकता + परिसंस्थेचे संतुलन.

Step 1: संकल्पना ओळख

जैवविविधता म्हणजे पृथ्वीवरील सर्व सजीव प्रजातींची विविधता. मानवसृष्टीमुळे या विविधतेवर गंभीर परिणाम होतो.

Step 2: मानवसृष्टीमुळे निर्माण होणारे धोके

- वनोन्मूलन (Deforestation): जंगलतोडीमुळे प्राण्यांचे अधिवास नष्ट होतात.

- प्रदूषण (Pollution): हवा, पाणी, मातीचे प्रदूषण जैवविविधतेला हानी पोहोचवते.

- हवामान बदल (Climate Change): तापमानवाढ व पर्जन्यमानातील बदलामुळे प्रजातींचे अस्तित्व धोक्यात येते.

- प्रजातींचा नाश (Extinction): शिकार, अधिवास नाश व प्रदूषणामुळे अनेक प्रजाती नामशेष होतात.

Step 3: निष्कर्ष

मानवसृष्टीमुळे जैवविविधतेवर गंभीर धोके निर्माण होतात, ज्यामुळे परिसंस्थेचे संतुलन बिघडते.


\begin{quicktipbox
- जैवविविधता = परिसंस्थेचे आरोग्य.

- मानवसृष्टीमुळे निर्माण होणारे धोके: जंगलतोड, प्रदूषण, हवामान बदल.

- उपाय: संवर्धन, कायदे, जागरूकता.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{जैवविविधता = परिसंस्थेचे आरोग्य.}
- मानवसृष्टीमुळे निर्माण होणारे धोके: जंगलतोड, प्रदूषण, हवामान बदल.
- उपाय: संवर्धन, कायदे, जागरूकता.

Step 1: संकल्पना ओळख

भारत सरकारने 2005 मध्ये राष्ट्रीय पर्यावरण धोरण (National Environment Policy) जाहीर केले. याचा उद्देश पर्यावरण संवर्धन, प्रदूषण नियंत्रण व शाश्वत विकास साधणे हा आहे.

Step 2: दिल्लीतील पर्यावरण धोके

- झाडांची तोड झाल्यामुळे हरितक्षेत्र कमी झाले.

- वाहनांच्या धुरामुळे वायुप्रदूषण वाढले.

- धुरकट वातावरणामुळे आरोग्यविषयक समस्या वाढल्या.

Step 3: उपाययोजना

- निवारणाचे उपाय: प्रदूषण नियंत्रण कायदे, औद्योगिक उत्सर्जनावर नियंत्रण, सार्वजनिक वाहतूक सुधारणा.

- बचावाचे उपाय: वृक्षारोपण, हरितक्षेत्र वाढवणे, पर्यावरण शिक्षण.

- राष्ट्रीय स्तरावरील उपाय: 2005 चे राष्ट्रीय पर्यावरण धोरण, शाश्वत विकासाची दिशा.

Step 4: निष्कर्ष

दिल्लीतील पर्यावरण धोके कमी करण्यासाठी स्थानिक व राष्ट्रीय पातळीवर उपाययोजना आवश्यक आहेत.


\begin{quicktipbox
- राष्ट्रीय पर्यावरण धोरण 2005: शाश्वत विकासावर भर.

- दिल्लीतील समस्या: वायुप्रदूषण, झाडांची तोड.

- उपाय: कायदे, वृक्षारोपण, जनजागृती.

\end{quicktipbox Quick Tip: - \textbf{राष्ट्रीय पर्यावरण धोरण 2005:} शाश्वत विकासावर भर.
- \textbf{दिल्लीतील समस्या:} वायुप्रदूषण, झाडांची तोड.
- \textbf{उपाय:} कायदे, वृक्षारोपण, जनजागृती.

Step 1: संकल्पना ओळख

अंडाशयात (Ovary) दर महिन्याला अंडोत्सर्जन (Ovulation) प्रक्रियेत रोमविकास (Follicular Development) होतो. हा मासिक पाळीच्या चक्राचा (Menstrual Cycle) महत्त्वाचा भाग आहे.

Step 2: रोमविकासाची टप्पे

- प्राथमिक रोम (Primary Follicle): अंडाशयातील अपरिपक्व अंडाणूभोवती पेशींचा थर तयार होतो.

- द्वितीयक रोम (Secondary Follicle): पेशींचे थर वाढतात, द्रव साठू लागतो.

- ग्राफियन रोम (Graafian Follicle): पूर्ण विकसित रोम, ज्यात अंडाणू परिपक्व होतो.

- अंडोत्सर्जन (Ovulation): 14व्या दिवशी परिपक्व अंडाणू रोम फुटून बाहेर पडतो.

- कॉर्पस ल्युटियम (Corpus Luteum): फुटलेल्या रोमाचे पिवळसर शरीर तयार होते, जे प्रोजेस्टेरॉन हार्मोन स्रवते.

Step 3: हार्मोन्सची भूमिका

- FSH (Follicle Stimulating Hormone): रोमविकास घडवतो.

- LH (Luteinizing Hormone): अंडोत्सर्जन घडवतो.

- Estrogen व Progesterone: गर्भाशयाच्या भिंती तयार ठेवतात.

Step 4: निष्कर्ष

अंडाशयात रोमविकास हा सतत चालणारा चक्र आहे, ज्यामुळे अंडोत्सर्जन आणि गर्भधारणेची शक्यता निर्माण होते.
Quick Tip: - \textbf{Day 1–13:} रोमविकास (FSH प्रभाव).
- \textbf{Day 14:} अंडोत्सर्जन (LH Surge).
- \textbf{Day 15–28:} कॉर्पस ल्युटियम (Progesterone स्रवण).
- लक्षात ठेवा: \textbf{FSH → Follicle}, \textbf{LH → Ovulation}, \textbf{Progesterone → गर्भाशयाची तयारी}.

Step 1:
प्रत्येक वाक्यातील रिकामी जागा योग्य शब्दाने भरायची आहे.

Step 2:

- (1) मद्य व तंबाखूजन्य पदार्थांचे सेवन हे व्यसनीपणा आहे.

- (2) काही औषधांचे सेवन केल्याने गुन्हेगारी प्रवृत्ती वाढते, याला मादकपणा म्हणतात.

- (3) राणाच्या नशिला करण्यासाठी वापरला जाणारा पदार्थ म्हणजे अफू.

- (4) ताणतणावामुळे जीवनात अडचण निर्माण होते, याला नैराश्य म्हणतात.

- (5) विविध घटकांचा अभ्यास करून निष्कर्ष काढणे म्हणजे संशोधन.

- (6) वनस्पतींमध्ये अन्न साठवले जाते, याला अन्नसाठा म्हणतात.

Step 3:
या सर्व शब्दांनी शब्दकोडे पूर्ण होते.
Quick Tip: - \textbf{व्यसनीपणा:} मद्य, तंबाखू, मादक पदार्थांचे सेवन.
- \textbf{मादकपणा:} गुन्हेगारी प्रवृत्ती वाढवतो.
- \textbf{अफू:} नशिला पदार्थ.
- \textbf{नैराश्य:} ताणतणावामुळे निर्माण होणारी मानसिक अवस्था.
- \textbf{संशोधन:} अभ्यासातून निष्कर्ष.
- \textbf{अन्नसाठा:} वनस्पतींमध्ये साठवलेले अन्न.